مطالب حقوقي

مادران دلبستگي شديد عاطفي به فرزند خود دارند و نگراني‌هاي خاصي نسبت به فرزند و به خصوص فرزندان خردسال خود دارند. اگر چه حق حضانت فرزند با توجه به قانون با پدر است.

در زمان كشمكش‌هاي دروني خانواده و هنگامي كه زوجين در زندگي زناشويي خود با يكديگر به بن‌بست مي‌رسند، هنگامي كه پاي فرزندي در ميان باشد، عمدتاً زنان به خاطر فرزندان خود، ناملايمات زندگي زناشويي را تحمل مي‌كنند و تصميم به جدايي نمي گيرند.در اين مقاله شرايط و قوانين وضع شده براي حق حضانت مادر نسبت به فرزند را بررسي مي كنيم.

حق حضانت مادر نسبت به فرزند

با توجه به قانون، نگهداري و ترتبيت كودكان بر عهده زن و شوهر است، ولي برخي اوقات به دليل وجود اختلاف ميان والدين، حق حضانت فرزند به پدر و يا مادر واگذار مي گردد.

سرپرستي و نگهداري كودكي كه والدين او از يكديگر جدا زندگي مي كنند تا سن هفت سالگي با مادر است و تفاوتي ندارد كه اين فرزند پسر باشد يا دختر و بعد از ۷ سالگي حضانت فرزند با پدر خواهد بود و اگر پس از هفت سالگي در اين رابطه ميان پدر و مادر اختلاف به وجود آمد، دادگاه با رعايت مصلحت فرزند، حضانت را به پدر و يا مادر او اعطا مي كند.

در صورتي كه مادر زماني كه حضانت فرزند با اوست، مجنون شود يا ازدواج كند، حق حضانت فرزند با پدر خواهد بود.

در صورت فوت يكي از والدين، حضانت كودك با فردي است كه در قيد حيات است، حتي اگر متوفي پدر باشد و براي فرزند از پيش قيم تعيين نموده باشد.

در صورت مواظبت نكردن يا انحطاط اخلاقي پدر يا مادري كه فرزند تحت حضانت اوست، سلامت رواني يا جسمي كودك در خطر قرار گيرد، دادگاه براي حضانت كودك تصميم لازم را خواهد گرفت. مواردي نظير اعتياد به مواد مخدر، فساد اخلاقي، بيماري رواني، سوءاستفاده از طفل، ضرب جرح خارج از حد متعارف و … از جمله موارد انحطاط اخلاقي است. 

چنانچه به دليل طلاق يا هر دليل ديگري، والدين در يك خانه زندگي نكنند، هركدام از آن ها كه طفل تحت حضانت او نيست، حق ملاقات با فرزند مشترك را دارد. تعيين زمان و مكان ملاقات و ديگر مسائل مربوط به آن بر مبناي توافق والدين است، ولي در صورت وجود اختلاف، دادگاه تعيين تكليف مي كند.

حق حضانت فرزند با توجه به قانون مدني

به موجب ماده ۱۱۶۹ قانون مدني: « براي حضانت و نگهداري طفلي كه ابوين او جدا از يكديگر زندگي مي‌كنند، مادر تا سن هفت سالگي اولويت دارد و پس از آن با پدر است.»

تبصره - بعد از هفت سالگي در صورت حدوث اختلاف، حضانت طفل با رعايت مصلحت كودك به تشخيص دادگاه مي‌باشد.

لازم به ذكر است كه دختر در صورت رسيدن به سن نه سالگي و پسر به سن پانزده سالگي از حضانت خارج شده و خود تصميم مي‌گيرند كه در نزد كدام يك از والدين يا حتي شخص ثالثي از بستگان خود زندگي كنند.

موارد سلب حق حضانت فرزند

• اعتياد به مواد مخدر؛

• فساد اخلاقي؛ 

• جنون؛

• ازدواج مجدد مادر.

در فرض ازدواج مجدد مادر بايد توجه داشت كه از نظر قانون گذار، مادر تا هنگامي كه ازدواج نكرده بهتر مي‌ تواند از فرزند خود مراقبت كند، ولي در صورتي كه مادر همچنان خواستار ادامه‌ي حضانت باشد، مي بايست در محضر دادگاه ثابت كند كه اين ازدواج خللي در وظايفش به وجود نمي آورد و اين مراقبت به مصلحت كودك است.

علاوه بر موارد ذكر شده در فوق، در صورتي كه به دلايل ديگري نظير تأديب بيش از مقدار متعارف، داشتن ساعات كاري طولاني يا ابتلا به بيماري واگيردار، ثابت گردد كه مصلحت كودك به درستي تأمين نمي‌شود، قاضي فرد ديگري را براي حضانت تعيين مي‌كند.

صرف نظر از حق حضانت فرزند

حضانت، هم حق و هم تكليف است؛ جنبه‌ي حق آن، قابل اسقاط بوده، ولي جنبه‌ي تكليف آن قابل اسقاط نيست. به عبارت ديگر، زماني كه پدر يا مادر به دليل رعايت مصلحت كودك، مكلف به نگهداري از فرزند مي‌شوند، هيچ قراردادي نمي‌تواند آن‌ها را معاف از نگهداري كند.

سلب حضانت فرزند از پدر

برخي اوقات فارق از سن، حضانت فرزند با پدر است. در ماده ۱۱۷۳ قانون مدني بيان شده است: « هر گاه در اثر عدم مواظبت يا انحطاط اخلاقي پدر يا مادري كه طفل تحت حضانت اوست، صحت جسماني و يا تربيت اخلاقي طفل در معرض خطر باشد، محكمه مي‌تواند به تقاضاي اقرباي طفل يا به تقاضاي قيم او يا به تقاضاي رئيس حوزه قضاييه تصميمي را كه براي حضانت طفل مقتضي بداند، اتخاذ كند.

موارد ذيل از مصاديق عدم مواظبت و يا انحطاط اخلاقي هر يك از والدين است:

۱- اعتياد زيان‌آور به الكل، مواد مخدر و قمار

۲- اشتهار به فساد اخلاق و فحش

۳- ابتلا به بيماري‌هاي رواني با تشخيص پزشكي قانوني

۴- سوءاستفاده از طفل يا اجبار او به ورود در مشاغل ضداخلاقي مانند فساد و فحشا، تكدي‌گري و قاچاق

۵- تكرار ضرب و جرح خارج از حد متعارف»

چنانچه هر يك از موارد ذكر شده، اتفاق افتد، مادر مي تواند با اثبات آن از دادگاه درخواست گرفتن حق حضانت فرزند خود را بكند.