مطالب حقوقي

مرگ، اتفاقي است كه براي همه افراد، رخ مي دهد. به سبب آنكه مرگ، رخدادي است كه آثار و تبعات حقوقي دارد، قوانين مختلفي در رابطه با آن تصويب شده است. پس از مرگ، دست افراد از اموالشان ، كوتاه مي شود و به وراث قانوني آن ها خواهد رسيد.

قانون مدني بر طبق شرع مقدس، سهم الارث كليه وراث متوفي را مشخص نموده و اشخاصي كه بر اساس قانون، از شخص متوفي ارث مي برند، مشخص هستند. مطابق شرع، اين اشخاص به وراث سببي و نسبي تقسيم بندي مي شوند. در وراث نسبي ارث بردن از متوفي، تابع درجات و طبقات خواهد بود.

به همين جهت در اين مقاله مي خواهيم طبقات و درجات ارث در قانون مدني را بررسي كنيم و افراد طبقه اول، دوم و سوم وراث نسبي را بر مبناي نمودار وراث طبقه اول تا آخر، توضيح دهيم.

بر اساس قانون مدني، ارث با فوت فرد، چه اين موت، فرضي باشد چه حقيقي، تحقق مي يابد. بعد از فوت، اموال بجا مانده از شخص، اعم از اموال منقول و غير منقول و نيز كليه ديون و بدهي هاي وي به وراث او تعلق خواهد گرفت و آن ها در قبول يا عدم پذيرش ارث بجا مانده از متوفي، مخير هستند.

قانون مدني اقدام به طبقه بندي و درجه بندي وراث نسبي كرده است و ارث بردن وراث نسبي تابع اين طبقه بندي است. به اين صورت كه  بر طبق نمودار وراث طبقه اول تا آخر، وراث نسبي، سه طبقه دارند و هر طبقه، درجات گوناگوني دارد. وجود هر كدام از افراد طبقات اول، مانع ارث بردن افراد طبقات ديگر و وجود هر يك از افراد درجه اول، مانع ارث بردن افراد درجات ديگر مي شود. وراث سببي و نسبي عبارتند از:

وراث سببي: افرادي نظير همسر بوده كه به واسطه عقد ازدواج، با هم رابطه يا قرابت پيدا كرده اند.

وراث نسبي: افرادي كه به واسطه رابطه خوني با متوفي قرابت پيدا كرده اند. مثل فرزندان، والدين، عمو و عمه و ديگرافراد كه بر اساس قانون مدني، داراي سه طبقه هستند.

طبقه اول وراث نسبي

پدر، مادر، فرزند: اين اشخاص در درجه اول طبقه اول، از طبقات ارث هستند و وجود آن ها، مانع ارث بردن افراد ساير درجات طبقه اول از طبقات ارث، است. شايان ذكر مي باشد كه در رابطه با فرزندان، فرقي بين ازدواج موقت و دائم وجود ندارد و ارث بردن فرزند در ازدواج موقت، دقيقا نظير ارث بردن فرزند در ازدواج دائم است.

اولاد اولاد: اين افراد در درجه دوم طبقه اول از طبقات ارث هستند و در صورت فوت پدر و مادرشان، جانشين آن ها در ارث بري خواهند بود.

طبقه دوم وراث نسبي

اجداد يعني پدر بزرگ ها و مادر بزرگ ها و برادر و خواهر: پدر بزرگ ها و مادر بزرگ ها و خواهر و برادر متوفي، افراد طبقه دوم از طبقات و درجات ارث هستند و ارث بري آنان در صورتي است كه افراد طبقه اول درجات و طبقات ارث، زنده نباشند.

پدر و مادر اجداد و فرزندان خواهران و برادران: خواهرزاده ها و برادرزاده ها و نيز پدر و مادرهاي پدر بزرگ ها و مادر بزرگ ها، جانشين پدران و مادران و فرزندان خود، در ارث بري مي شوند.

طبقه سوم وراث نسبي

• عمو، عمه، خاله و دايي؛
• فرزندان عموها، عمه ها، خاله ها و دايي ها.

در تقسيم اموال و دارايي متوفي، نخست ارث همسر داده مي شود. به سبب آن كه از وراث سببي مي باشد و خويشاوندي او، از راه ازدواج ايجاد شده است؛ و بعد نوبت به بقيه وراث مي رسد كه طبقات آن، در بالا بيان گرديد. 

لازم به ذكر است كه با وجود طبقه اول، طبقه دوم ارث نمي‌برد. به عنوان نمونه چنانچه در طبقه اول، فرزند وجود داشته باشد، هيچگاه ارث به برادر يا خواهر نخواهد رسيد. و نيز چنانچه فردي مادر داشته باشد و همسر و فرزندي نداشته باشد، با دادن سهم ارث مادر، ارثي به خواهر و برادر نخواهد رسيد.

انحصار وراثت و تقسيم ارث مادر

براي تقسيم ارث مادري مي توان رأساً اقدام نمود و يا از يك وكيل دادگستري كمك گرفت. براي انجام انحصار وراثت و تقسيم ارث مادري احتياجي به حضور تمامي فرزندان نيست و وكيل مي‌تواند به نيابت از همه آنان، امور مربوط به انحصار وراثت را انجام دهد. مراحل انجام انحصار وراثت و بعد، تقسيم ارث مادري بين بازماندگان به صورت زير است:

1- أخذ گواهي فوت:

در مرحله اول، وراث متوفي و يا وكيل آنان بايستي به أخذ گواهي فوت از ثبت احوال اقدام كند. أخذ اين گواهي هم مي‌تواند به صورت حضوري و هم به صورت آنلاين انجام گيرد.

2- أخذ گواهي انحصار وراثت:

در اين مرحله، وكيل يا يكي از وراث متوفي با در دست داشتن مدارك هويتي وراث ديگر، گواهي فوت و همچنين دو شاهد جهت أخذ استشهاديه به شوراي حل اختلاف محل زندگي مراجعه مي ‌نمايند. همچنين در اين مرحله ورثه اقدام به ثبت دادخواست صدور گواهي انحصار وراثت مي‌ كنند و ضمن محاسبه ماليات بر ارث مادر متوفي خويش، برگه مالياتي دريافت مي‌نمايند.

در نهايت وراث مي بايست در جلسه‌اي كه دادگاه جهت صدور گواهي انحصار وراثت برگزار مي‌كند، حضور يابند تا گواهي مزبور صادر شود.

تقسيم ارث از مادر

بعد از طي مراحل انحصار وراثت، ورثه مي‌توانند اموال باقي‌مانده متوفي را بين خود تقسيم كنند. نكته قابل توجه در رابطه با تقسيم ارث مادر اين مي باشد كه انحصار وراثت مادر و تقسيم ارث باقيمانده از وي هيچ تفاوتي با تقسيم ارث ساير ندارد. اين تصور كه بعد از فوت مادر، تقسيم ارث وي بين فرزندان دختر و پسر به طور مساوي انجام مي گيرد، كاملاً اشتباه است. به بيان ديگر، چه متوفي مادر باشد و چه پدر، پسر دو برابر دختر ارث مي‌برد. پس اگر مادري فوت كند و فرزند دختر و پسر داشته باشد، مقدار سهم‌الارث فرزندان دختر و پسر يكسان نخواهد بود.

شرايط تقسيم ارث مادر

مطابق شرايطي كه مقررات قانون مدني براي تقسيم ارث بيان مي كند، در صورتي كه مادري فوت كند و ورثه او يك يا چند فرزند باشد، مراحل تقسيم ارث به صورت زير است:

1- در صورتي كه متوفي فقط يك پسر يا يك دختر داشته باشد: همه اموال به وي مي‌رسد.

2- اگر متوفي، چند فرزند پسر داشته باشد: اموال به طور مساوي ميان آنان تقسيم مي شود.

3- چنانچه متوفي چند فرزند دختر داشته باشد: اموال به طور مساوي بين آنان تقسيم خواهد شد.

4- در صورتي كه متوفي چند فرزند پسر و دختر داشته باشد، پسران دو برابر دختران سهم خواهند برد.

ميزان سهم‌الارث فرزند دختر از مادر

1- چنانچه مادري فقط يك فرزند دختر داشته باشد، تمام ارث به وي مي‌رسد.

2- اگر يك فرزند دختر و يك فرزند پسر داشته باشد، پسر دو برابر دختر ارث خواهد برد.

3- اگر متوفي يك فرزند داشته و مادرش نيز در قيد حيات باشد: مادر متوفي، يك ششم اموال و دخترش يك دوم را مي برد و مابقي مجدداً به همين منوال ميان مادر و دختر تقسيم خواهد گرديد.

4- در صورتي كه مادري فوت كند و چند فرزند دختر داشته باشد: تقسيم ارث به طور مساوي انجام مي شود.

5- اگر وراث شامل پدر، مادر و دختر باشند: يك ششم پدر، يك ششم مادر و يك دوم به فرزند دختر خواهد رسيد و مابقي به همين منوال بين والدين متوفي و دختر وي تقسيم خواهد شد.

6- اگر وراث متوفي، پدر، مادر و يك فرزند دختر و يك فرزند پسر باشد: يك ششم پدر، يك ششم مادر و باقي مانده اموال به نسبت دو به يك ميان فرزند پسر و دختر تقسيم خواهد شد.

ميزان سهم‌الارث فرزند پسر از مادر

1- در صورتي كه متوفي، تنها يك فرزند پسر داشته باشد، همه اموال او به پسرش مي‌رسد.

2- چنانچه وراث شامل پدر، مادر و فرزند پسر باشند: يك سوم اموال ميان والدين تقسيم خواهد شد و دو سوم ديگر به فرزند پسر مي رسد.

3- چنانچه متوفي يك همسر و فرزند پسر داشته باشد: يك چهارم اموال به شوهرش و مابقي اموال به فرزند پسرش مي‌رسد.

چنانچه زني فوت كند و هيچ فرزندي نداشته باشد تقسيم ارث وي به چه صورت خواهد بود؟

اگر يك زن فوت كند و فرزندي نداشته باشد، تقسيم اموال وي به صورت زير انجام مي گيرد:

1- چنانچه همسر داشته باشد: نصف اموال زن به وي خواهد رسيد و مابقي اموال هم بين وراث تقسيم مي‌ گردد.

2- بقيه اموال وي نيز با توجه به اينكه چه وراث ديگري دارد و اين وراث متعلق به چه طبقه ‌اي هستند بين آنها تقسيم مي شود.

موانع ارث

به طور كلي، اشخاص به واسطه خويشاوندي نسبي و در مورد همسر، خويشاوندي سببي، از فرد متوفي ارث مي‌برند. اما برخي اوقات موانعي نيز وجود دارد كه موجب مي شود وارث از مورث خود ارث نبرد. بعضي از اين حالات عبارتند از:

1- كافر بودن: چنانچه يكي از ورثه كافر باشد، از مورث مسلمان خود، ارث نخواهد برد.

2- قتل: اگر شخصي مورث خود را عامدانه به قتل برساند، از او ارث نخواهد ‌برد.

3- لعان: اگر پدر شخصي او را به عنوان فرزند خود نمي پذيرد و نفي ولد مي‌ كند، آن شخص از او ارث نمي برد. البته اين پدر نيز از فرزند خود ارث نخواهد برد.

4- نامشروع بودن فرزند: اگر فرزند حاصل رابطه نامشروع پدر و مادر باشد، از آنها ارث نخواهد برد.